جلوه هایی از آیینهای سنتی عزاداری مردم خراسان جنوبی

پایگاه خبری و تحلیلی بیرجند رسا : آنان با نصب پرچمهای سیاه و علمهای مخصوص عزاداری در مساجد، حسینیه ها، تکایا و سردر ادارات دولتی و محلهای کسب و کار، تشکیل دسته های عزاداری و برگزاری آیین سوگواری به عزاداری می پردازند. به همین مناسبت در دهه نخست محرم آیین سخنرانی درخصوص فلسفه قیام عاشورا در بیشتر مساجد و حسینیه های شهرها و روستاهای خراسان جنوبی برگزار می شود. در بیرجند، دسته های عزاداری سنتی از روز هفتم محرم با اجتماع در مساجد، حسینیه ها و تکایا و عبور از خیابانها در ساعات عصر و شب اقدام به برگزاری مراسم سینه زنی، زنجیرزنی و عزاداری کرده و مرثیه خوانها و مداحان اهل بیت (ع) در شرح وقایع عاشورا و مناقب امام حسین (ع) و یارانش مداحی می کنند. سینه زنی، زنجیرزنی، روضه خوانی، علم بندان، علم گردانی، نخل بندی، نخل گردانی، مشعل گردانی، شبیه گردانی و تعزیه خوانی از شیوه های آیین عزاداری ماه محرم در بیرجند و دیگر شهرستانهای خراسان جنوبی است. عزاداری در بیرجند بیشتر در قالب دسته ها و هیاتهای سینه زنی و زنجیرزنی برگزار می شود که از جمله آن ˈعلم بندانˈ است که با روش خاصی در یکی از هیاتهای عزاداری شهر برگزار می شود. این آیین اوایل ماه محرم با حضور سادات و هیاتهای عزاداری انجام می شود و مردم آمادگی خود را برای شرکت در عزاداری ماه محرم اعلام می کنند. مراسم ˈعلم گردانیˈ نیز در روستاها به طورمعمول در نیمه دوم دهه نخست محرم انجام می شود. در این آیین علمها را به در خانه ها برده و برای صاحبخانه فاتحه می خوانند و او نیز به علم گردانها گندم و پول و خواربار می دهد. علم گردانها با خواندن اشعاری در کوچه و بازار، عزاداری امام شهید را به مردم اعلام می کنند و از نزدیک شدن روز تاسوعا و عاشورا خبر می دهند. حضور مشتاق مردم در این آیین و ادای نذورات آنان بیانگر عشق و ارادت خالصانه آنان به حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و یاران باوفایش است. مراسم ˈمشعل گردانیˈ در روستای خور و برکوه و ˈسنگ زنیˈ در روستای درخش بیرجند نیز برگزار می شود. مشعلهای این روستاها در حسینیه روستا در داخل زمین نصب شده و شب نهم محرم آن را روشن می کنند. در سالهای گذشته مشعلهای بسیار در منطقه خوسف بیرجند وجود داشت که آن را شبهای نهم محرم در کوچه ها می گرداندند و نذری جمع می کردند. مراسم ˈسنگ زنیˈ روستای درخش نیز از شب پنجم محرم همراه با هیاتهای عزاداری با آهنگ نوحه، سینه زنی یا زنجیرزنی انجام می شود. ˈتعزیه خوانیˈ از دیگر آیین عزاداری است که در روستاهای بیرجند و در چند سال اخیر در شهر بیرجند در قالب سوگواره تعزیه برگزار می شود. تعزیه یا شبیه خوانی نمایشی است که در آن یکی از وقایع کربلای حسینی را به نمایش می گذارند. انواع تعزیه در ماه محرم در روستاهای مختلف برگزار می شود که در روستای ˈخنگˈ تعزیه صحرای کربلا در روز عاشورا و تعزیه حضرت ابوالفضل (ع) در روز تاسوعا انجام می شود. در روستای ˈمهموییˈ تعزیه های حر، حضرت امام حسین (ع)، حضرت علی اکبر(ع)، حضرت ابوالفضل (ع) و وفات پیغمبر(ص) رایج است. در روستای درخش و آسیابان در روز هفتم محرم تعزیه خوانی مسلم بن عقیل، در روز هشتم تعزیه علی اکبر، روز نهم تعزیه حضرت ابوالفضل (ع) و در روز عاشورا تعزیه صحرای کربلا برگزار می شود. علاوه برآن آیینی با عنوان ˈهفت منبرˈ در روز تاسوعا از سوی زنان در بیرجند برگزار می شود. در این آیین بانوان با روشن کردن هفت شمع در هفت منبر، مسجد و حسینیه در آن شرکت می کنند. آیین خاصی با عنوان ˈشمع گردانیˈ نیز روز تاسوعا در برخی روستاهای بیرجند از جمله ˈبهدانˈ برگزار می شود. آیین ˈخیرات سیدالشهداˈ از سوی مسلمانان اهل سنت خراسان جنوبی هم در روز عاشورا از دیگر آیینهایی است که در آن مردم مناطق سنی نشین با پختن ˈغلورˈ و آش نذری با عنوان خیرات سیدالشهدا به اطعام مردم می پردازند. برگزاری آیین شبیه گردانی، تعزیه خوانی، آتش زدن نمادین خیمه ها، راه اندازی کاروانهای سبزپوش و سرخپوش از جمله مراسم تعزیه شهادت سالار شهیدان در روز عاشورا به شمار می رود. دسته های عزاداری در روز عاشورا در شهر بیرجند در محلی موسوم به قتلگاه گردهم می آیند و به نوحه خوانی و سینه زنی می پردازند. این عزاداری با فرارسیدن ظهر عاشورا و آتش زدن خیمه ها به عنوان نمادی از خیمه های فرزندان امام حسین (ع) به اوج خود می رسد. برگزاری مراسم بیل زنی در بخش خوسف بیرجند به عنوان تبرک کردن بیلها و دفع آفت از مزارع و محصولات کشاورزی و نمادی از دفن اجساد شهدای کربلا و مراسم نخل گردانی به عنوان نمادی از گرداندن گهواره طفل شیرخوار حضرت امام حسین (ع) از دیگر موارد در عزاداری مردم در روز عاشوراست. اطعام دسته های عزاداری و پرداخت نذورات از مراسمی است که از اول ماه محرم تا روزهای بعد از عاشورا به طور چشمگیر در شهرها مشاهده می شود. اطعام و ادای نذورات در روزهای آخر دهه نخست محرم بویژه روز نهم و دهم از جمله جلوه های بارز عزاداری مردم بیرجند بوده به گونه ای که کمتر محله ای است که در این روز سفره امام حسین (ع) در آن پهن نباشد. بسیاری از شهروندان از سفره حضرت امام حسین (ع) نه برای رفع گرسنگی بلکه به قصد تبرک طعام می گیرند. عزاداران حسینی در بیرجند همچنین در نخستین شب شهادت حضرت امام حسین (ع) با روشن کردن شمع در مساجد، مراسم شام غریبان را برگزار می کنند. هیات های عزادار در این آیین به نشانه جست وجوی اطفال گمشده سالار شهیدان با عبور از کوچه ها و ریختن خاک بر سر و روی خود گویی به دنبال گمشده ای می گردند. مداحان اهل بیت (ع) در این شب با یادآوری مصایب بازماندگان واقعه کربلا و توصیف رنج فرزندان امام حسین (ع) یاد و خاطره اسیران روز عاشورا و اطفال حضرت اباعبدالله الحسین (ع) را زنده می کنند. بیرجندیهای ساکن مناطق مختلف کشور نیز سعی می کنند تا در دهه نخست محرم و یا دستکم در روزهای پایانی این دهه خود را به شهر و روستای محل تولدشان رسانده و همراه با سایر خویشاوندان در آیین عزاداری سالار شهیدان شرکت کنند. بیشتر مردم این دیار برای استفاده بهتر معنوی از این ماه با اهل خانواده تا پاسی از شب در مجالس عزاداری شرکت دارند. ادای نذورات بر اساس توانایی و تمکن مالی به نام حضرت امام حسین علیه السلام و حضرت ابوالفضل (ع) در این ایام از دیگر آیین های ماه محرم در استان خراسان جنوبی است.