آب را نه، جايزه را دريابيد

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیل بیرجندرسا, اين تصميم بزرگ در سال 1302 گرفته شد، تأمين راحت آب براي مردم و دسترسي آنها به آب شرب سالم و بهداشتي، »شوكت الملك پس از مشورت و تبادل نظر با عده اي از بزرگان و سرشناسان بيرجند، چند تن از توانگران و بازرگانان و مالكان بزرگ را دعوت كرد و در آن نشست، فكر و تصميم خود را با آنان درميان گذاشت و آنان را به ياري طلبيد. اين تصميم مورد استقبال قرار گرفت، خود امير مبلغ50 هزار ريال كه در آن زمان رقم قابل توجهي بود، پرداخت كرد و حاضران هم هر كس به قدر همت و توانايي خود مبالغي تعهد كردند كه به اين كار خير و بزرگ كمك كنند و بدين ترتيب هسته اوليه بنگاه آب لوله بيرجند، شكل گرفت و سرمايه اوليه آن نيز تأمين شد

براي اجراي اين امر، كميسيوني شكل گرفت و پس از بررسي لازم، قنات »علي آباد« در حدود 10 كيلومتري جنوب شرقي بيرجند خريداري شد تا آب آن با لوله به شهر هدايت شود. علت اين انتخاب دو عامل بود: اولاً ارتفاع علي آباد كه از بلند ترين نقطه تپه هاي شهر هم بلندتر بود و آب آن بر شهر سوار مي شد و ثانياً آب آن قنات، شيرين و گوارا بود. چند تن از كساني كه در آن ده شريك بودند سهام خود را رايگان در اختيار كميسيون گذاشتند و كميسيون از محل اعانات مقداري از سهام ديگر قنات را خريداري كرد و به اين ترتيب آب مورد نياز تأمين شد .

خوشبختانه در اين زمان جنگ جهاني اول پايان يافت و لوله هايي كه انگليسي ها براي كمپ نظامي خود به »سفيدآبه« آورده بودند، بي مصرف و بلااستفاده ماند. اين لوله ها توجه امير را جلب كرد و بقيه لوله ها از هندوستان خريداري و بر پشت شتر به بيرجند وارد شد تا موجبات لوله كشي فراهم شود . در آن هنگام يك نفر روس مهاجر به نام سويستانوف كه به كار لوله كشي وارد بود و در بيرجند اقامت داشت، براي تهيه نقشه و اجراي امر لوله كشي شهر استخدام گشت. او و تعدادي از مردم بيرجند كه در اين كار سررشته داشتند، كار را به عهده گرفتند. بدين ترتيب نخست در بالاترين تپه شهر منبع بزرگي ساختند و دو شاخه اصلي كه يكي به سوي شيب شمالي و ديگري به سوي شيب جنوبي بود، از آن منشعب شد و لوله هاي فرعي كه از اين دو لوله جدا مي شد قسمت هاي وسيعي از شمال و جنوب شهر را زير پوشش قرار مي داد . در فواصل معيني در معابر و كوچه ها و برخي ميدان ها شيرهايي براي استفاده عموم نصب كردند. از سوي ديگر مظهر قنات علي آباد يك »مقسم« براي تقسيم كردن آب و جدا كردن مقدار آبي كه متعلق به لوله كشي بيرجند بود تعبيه كردند و از آن نقطه يك رشته لوله بزرگ تا منبع سرتپه شهر كشيدند و سرانجام بيرجند در سال 1302 خورشيدي، زماني كه هيچ شهري حتي پايتخت لوله كشي نبود، كار لوله كشي آن به پايان رسيد و ساكنان آن از آب بهداشتي شيرين و گوارا بهره مند شدند .

مسلماً با گذشت زمان و كثرت جمعيت، مقدار آب علي آباد ديگر پاسخگوي نياز همه اهالي شهر نبود؛ بنابراين در سال هاي بعد باقي سهام اين قنات خريداري شد. تا اينكه با توسعه روز افزون شهر، نياز مردم به طور كلي برآورده نمي شد. علاوه بر آن شبكه اوليه لوله كشي نيز قادر به انتقال آب بيشتر نبود، از اين رو با تأسيس شهرداري، اين اداره براي تجديد لوله كشي شهر اقدام كرد و با حفر چند حلقه چاه، آب بيشتري براي شهر تدارك ديده شد. با وجود گستردگي، تمام شهر لوله كشي شد و چندين حلقه چاه جديد كه آب آنها هم از چاه هاي قبل شيرين تر و گواراتر بود حفر كردند و ديگر براي مردم مسأله اي به نام كمبود آب نبود به همين جهت، تمام آب انبارها كه اغلب در بهار و تابستان آب داشتند، تعطيل و جلوي همه آنها نرده كشي شد و ديگر آنها را از آب پر نمي كردند«. (شبكه خبري آب ايران به نقل از روابط عمومي شركت آب منطقه اي خراسان جنوب ي )

مصرف آب در بيرجند20 درصد بيشتر از نرم جهاني

كشيده ايران، عنوان نخستين شهر داراي لوله كشي آب را نيز بر خود گرفت و از مراكز پيشكسوت در امر آبرساني ايران شد.

حالا با گذشت نزديك به يك قرن از آن تصميم درست و از آن اتفاق مبارك، اگرچه30 حلقه چاه با دبي 850 ليتر بر ثانيه در 4 دشت ركات، مرك، علي آباد و سربيشه، وظيفه تأمين آب مورد نياز 65 هزار مشترك را در مركز استان به عهده گرفته اند، اما حال و روز اين شهر چندان خوش نيست. جمعيت شهر به شكل قابل توجهي افزايش يافته، گستره آن توسعه چشمگيري داشته و بر عكس، منابع آبي شيرين و گواراي آن رو به تحليل و زوال نهاده است و مي شود گفت؛ ديگر از آن قنات هاي هميشه جوشان سرشار از آب گوارا هيچ خبري نيست و مصرف آب خيلي وقت ها به نقطه سر به سر، يعني نواخته شدن زنگ هاي خطر! مي رسد.

مدير امور آب و فاضلاب شهري بيرجند، شرايط اين شهر را اين گونه توصيف مي كند؛ شهر بيرجند با جمعيتي بالغ بر 180 هزار نفر در اقليم گرم و خشك واقع شده، خشكسال يهاي متمادي و كاهش نزولات جوي، كاهش سطح منابع آب زيرزميني كه تنها تأمين كننده آب شرب شهرستان م يباشد را به همراه داشته است. به طوري كه بر اساس گزارشات دريافتي سطح آب منابع، سالانه حدود يك متر افت دارد . به گفته محمدنژاد، افزايش جمعيت، گسترش شهر و بالا رفتن سطح فرهنگ و بهداشت عمومي سبب افزايش نياز آبي و مصرف گرديده به طوري كه مصرف متوسط مشتركين در شهر بيرجند عليرغم محدوديت منابع، نسبت به نرم جهاني در حد بالايي قرار دارد. به طوري كه بر اساس الگوها و استانداردهاي جهاني كه مصرف هر فرد در شبانه روز را بر اساس مصرف شرب، شستشو، استحمام، فضاي سبز، كولر و ... برابر 75-150 ليتر تعيين كرده اين مصرف براي شهر بيرجند برابر 185 ليتر در روز به ازاي هر نفر مي باشد كه نسبت به حداكثر نرم جهاني حدود 20 درصد بيشتر است.

تذكرهايي كه جدي نگرفتيم

اين مصرف بيش از اندازه لازم و بي توجهي به شرايط و وضعيت منابع آبي شهرستان، بارها و بارها تذكر داده شد اما دريغ از التفاتي كه بتواند چشمگير باشد. رصد اخبار از همان سال هايدور از تذكرهايي مي گويند كه هر از گاه به نقل از مديران حوزه هاي مرتبط بر روي سايت هاي خبري قرار گرفته اند تا نگراني هايي كه مي توانست اين فرداهاي رسيده را نگران كننده تر سازد، متذكر شوند. براي مثال؛ مديرعامل شركت آب منطق هاي خراسا نجنوبي، غلامرضا غلامرضايي (30 بهمن 1390) گفته بود: مصرف سرانه آب در بيرجند حدود 218 ليتر در شبانه روز به ازاي هر فرد است كه با توجه به اقليم خشك و ك مآب استان اين ميزان مصرف بالاتر از حد متعارف است.

در خبر ديگري مديرعامل شركت آب و فاضلاب خراسان جنوبي، سيد مجتبي عراق يزاده (92/03/05) اظهار كرده بود: در خراسان جنوبي 131 هزار و 856 مشترك آب وجود دارد كه از اين تعداد، 45 درصد يعني 59 هزار و 333 مشترك در بيرجند ساكن مي باشند و 49 درصد آب توليدي در استان را مصرف مي نمايند .او همين چند وقت پيش هم از شرايطي بحراني هم گفته بود كه اگر ادامه پيدا كند، تأمين آب را به ويژه در بيرجند با مشكل مواجه خواهد نمود.

مدير عامل شركت آب و فاضلاب استان، سيد مجتبي عراق يزاده (19/04/1393) گفته: امسال در روزهاي پيك مصرف، روزانه بيش از 130 هزار متر مكعب آب مصرف شده، مهم ترين نقاط بحراني استان بيرجند، شوسف و آرين شهر مي باشند. در شهربيرجند به علت مصرف بالا و محدوديت منابع آب شرب، امكان بروز مشكل در تأمين آب وجود دارد اما مي توان با اعمال مديريت مصرف صحيح و صرفه جويي شرايط موجود را حفظ كرد تا برنامه جيره بندي انجام نشود .

مشتركين بي ملاحظه

و حالا شمار مشتركان آب بيرجند از مرز 65 هزار مشترك هم گذشته و بالطبع ميزان مصرف آب هم، افزايش قابل توجهي داشته است. چرا كه مدير امور آب و فاضلاب شهري بيرجند با يك حساب سرانگشتي، از اين مي گويد كه؛ »اگر شهروندان و مشتركين به طور روزانه با اعمال برنام ههاي صرف هجويي و مصرف بهينه تنها 20 ليتر از مصرف خود را كاهش دهند در طول سال حجمي حدود 1/5 ميليون مترمكعب را كه برابر مصرف شهري با جمعيت 12 هزار نفر م يباشد، م يتوان صرف هجويي كرده به ذخاير آب زيرزميني كمك نمود.

محمدنژاد ادامه مي دهد: »با لحاظ الگوي مصرف خانگي، معادل 150 ليتر و بعد متوسط خانوار 4 نفره، الگوي مصرف بهينه براي يك خانواده (مشترك) حدود 18 مترمكعب در ماه م يباشد و مشتركيني كه از اين الگو تجاوز نمايند جزء مشتركين پرمصرف مي باشند. براساس اين تعريف، درحال حاضر74 درصد مشتركان بيرجندي معادل الگو و 26 درصد بالاتر از آن، آب مصرف م يكنند و مشتركان پرمصرف، در حقيقت 50 درصد مصرف خانگي را به خود اختصاص داده اند. «

خود را بسنجيم

در ادامه اين ماجرا و در يك اقدام جالب توجه و مبتكرانه، آب و فاضلاب شهري بيرجند بر آن است تا به جاي تذكر و اخطارهايي كه گويي ماجراي همان »نرود ميخ آهنين در سنگ« است، يك ايده منحصربه فرد را عملياتي نمايد. محمدنژاد در اين خصوص مي گويد: »امور آب و فاضلاب بيرجند در نظر دارد به منظور تشويق مشتركين در رعايت الگوي مصرف، آنهايي را كه بر اساس گزارش سيستم مشتركين امور، در رنج الگوي مصرف قرار دارند و يا در چند دوره متوالي موفق به كاهش متوسط مصرف خانوار شده اند در هر دوره شناسايي كرده مورد تقدير و تشويق قرار دهد .« و حالا اين ماجراي تشويق مشتركاني كه حواس شان به ميزان مصرف روزانه است، فرصتي را براي همه ما فراهم آورده تا با يك تير، دو نشان بزنيم، هم براي خودمان شرايط امتيازآوري و دريافت جايزه اي درخور را فراهم كنيم و هم اين كه به فرزندان مان بينديشيم كه قرار است در آينده هايي نه چندان دور در همين ديار سكني گزينند و با بي آبي هايش دست و پنجه نرم كنند.

به گفته مدير امور آب و فاضلاب بيرجند، مشتركين به چند صورت مي توانند به اين ميدان مسابقه وارد شوند، يكي اين كه ميزان مصرف مشترك از طريق خود مجموعه رصد شده به او اعلام گردد و يا اين كه خود مشترك با كنترل قبوض در اختيار، ميزان مصرف را بسنجد و اگر كاهشي را در رقم مصرفي مشاهده كرد، مراتب را اعلام نمايد تا در اين مسابقه بزرگ سهمي داشته باشد. با اين تفاسير، كنترل قبوض آب، كار سختي نيست، به راحتي مي توان آخرين قبض هاي رسيده را كنار هم چيد و رقم ها را با هم مقايسه كرد. اين محك، البته براي خودمان هم كار جالبي خواهد بود چون با مقايسه آمار و ارقام (ميزان آب مصرفي، هزينه اي كه پرداخته ايم و...) به اين نتيجه خواهيم رسيد كه در برخي ماه ها، باري به هر جهت! مصرفي بيش از حد متعارف داشته ايم.مصرفي كه اگر كنترل مي شد- نمي گويم آبي هر چند اندك را در منابع موجود حفظ مي كرد- حداقلش اين بود كه هزينه هاي تحميلي بر ما و خانواده را كاهش مي داد . البته به مديران مجموعه آب و فاضلاب شهري به جهت اين تدبير بايد دست مريزاد گفت؛

حالا هر كدام مان مي شويم ميزان و ترازوي سنجش خودمان، شايد به اين بهانه رحمي كنيم بر منابعي كه در حال ته كشيدن اند و بر سفره هايي كه ديگر نمي شود به كَرَم شان، مثل گذشته دل بست.