روح افزا: نوع پوشش بر فکر ما اثر می گذارد

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی بیرجندرسا به نقل از فارس, سی  و چهارمین قسمت از برنامه «حذف و اضافه» با موضوع بررسی مسئله فرهنگ و پوشش در دانشگاه برگزار و در بخش ابتدایی برنامه و در آیتم خبرنامه، به آخرین اخبار دانشگاهی کشور در هفته جاری پرداخته شد.

ضیاء هاشمی، معاون فرهنگی اجتماعی وزارت علوم و تحقیقات و فرشته روح افزا، معاون طرح و برنامه و تدوین سیاست شورای فرهنگی- اجتماعی زنان در بخش اول این برنامه حضور داشتند.

روح افزا در ابتدای سخنان خود در این برنامه گفت: پوشش تنها به بالای 18 سال برنمی‌گردد. هرچند در این سن تحولی در حضور اجتماعی افراد صورت می گیرد. اما اینکه چه پوششی مناسب این سن است و چرا باید اساسا پوشش را انتخاب کنند، باید از پیش از دبستان و زمینه های فکری این موضوع باید توسط دستگاه‌های فرهنگی جامعه شکل گیرد.

وی افزود: ما باید این را به عنوان یک اساس بنگریم که پوشش یک زمینه تربیتی است. تفکر فرد بر پوشش او اثر می گذارد. نکته بسیار مهم این است که برای فرد در مقطع ورود به دانشگاه بتوانیم درباره مسئله حجاب استدلال کنیم. و این تنها به خانواده مربوط نیست. بلکه به همه ارکان جامعه مربوط است و امروز اصلا و ابدا این اتفاق نمی افتد.

هاشمی در ادامه بیان داشت: ورود به دانشگاه مقارن با آغاز یک مرحله جدید از زندگی است. دوران کودکی، دوران وابستگی به خانواده است و کودک دوراهی  های زیادی برای انتخاب ندارد. اما از 15 سالگی به مرور فرد زمینه های استقلال را برای خود فراهم می بیند. دوران جوانی را شروع می کند که خاصیت آن این است که از یک وابستگی مطلق به یک استقلال نسبی دست می یابد.

وی افزود: اگرچه در این سن نیز از کمک خانواد بهره مند می شود. اما نقش خود در انتخاب رشته، دانشگاه و غیره پررنگ می شود و احتمالا اولین مهاجرت زندگی خود را شروع می کند. بنابراین فرد یک موجود اجتماعی جدید است و با مسائل جدید دست و پنجه نرم می کند. بنابراین دوران جامعه پذیری در عرصه استقلال نسبی را تجربه می کند.

هاشمی ادامه داد: تجربه زیستی او در خانواده، تعاملات پیش از این، آموخته های او و محیط میزبان او عوامل جدیدی هستند که این موجود را که تا حدی شخصیتش شکل گرفته، تغییر دهند. البته این تغییرات آن را منفعل نمی کنند. بلکه او انتخاب می کند.

در ادامه روح افزا اظهار داشت: این مسئله که من به دوران کودکی آن را ارجاع می دهم به دلیل روایاتی است که بیان می دارد کودکان در سه دوره 7 ساله تربیت می شوند. یعنی تا سن 21 سالگی. در مورد بحث پوشش بنده نمی توانم بپذیرم وقتی بر روی هویتی فرد کار نشده است، در دانشگاه بتواند خود را پیدا کند. وی افزود: خواهشم این است که در بحث عفاف تنها بر پوشش توجه نکنیم. نگاه، اختلاط و ... همه این فرآیندها باید پیوسته کار شود تا در بحث حجاب نیز به پوشش مناسب برسیم. لذا موافق این هستم که در دانشگاه باید به جنبه های علمی حجاب پرداخت. چون زمینه برای استدلال فراهم است، والا فرهنگ آن باید از پیش شکل گیرد.

وی در پاسخ به این سوال که « اگر وضعیت امروز حجاب مناسب نیست، کجای کار اشتباه بوده است؟» بیان داشت: همه مسیر را اشتباه رفته ایم. در همه مقاطع تربیتی اشتباه داشته ایم. نمی توان تقصیر را بر گردن یک فرد انداخت. بچه ها را خانواده ها، رسانه ها، فضای مجازی و ... نیز در کنار آموزش و پرورش تربیت می‌کنند. روح‌افزا تصریح کرد: اصل مشکل این است که آیا توانستیم به جوان مان این اصل که حجاب به نفع یا ضرر اوست را تفهمیم کنیم؟ چه میزان توانستیم، جوان مان را قانع کنیم که پوشش در چه زمینه هایی برای او مفید است؟

در ادامه هاشمی در پاسخ به این سوال که « از نظر شما وضع موجود مطلوب است یا خیر؟» اظهار داشت: برای پاسخ به این سوال ابتدا باید دانست وضع مطلوب چیست؟ برای ارزیابی وضعیت باید از فرهنگ شروع کرد. این رویه که همه عناصر فرهنگ را ندیده بگیریم و تنها بگوئیم حجاب، غلط و ناقص و از طرفی مخرب است.

وی ادامه داد: من وضعیت موجود را وضعیت تیره و منفی ای نمی دانم. جوانان ما فرهیخته و به بسیاری از ارزش ها پایبند هستند. امروز دین گرایی در جامعه و دانشگاه ما یک ارزش است. این دین گرایی در نماز خواندن، روزه گرفتن، شرکت در مجامع دینی و ... از جمله ارزش های دینی هستند. یکی از این ارزش ها پاکدامنی و عفاف است که یک ارزش فراگیر است.

هاشمی تاکید کرد: اما در افق این ارزش، یک هنجاری به اسم حجاب داریم. نسبت بین ارزش ها و هنجارها این است که ارزش ها بایسته های مطلوب یک جامعه هستند که مسیر درست جامعه را مشخص می کنند که در آن همه ما مشترک هستیم. اما یک ارزش مبنای هنجارهای مختلفی است.

معاون فرهنگی وزارت علوم افزود: یعنی وقتی می گوئیم چگونه پاکدامن باشیم، هنجارهای مختلفی به میان می آیند که در بین جوامع مختلف، متفاوت است. یکی از اشکالات راجع در ادبیات رسمی ما یکی  کردن مفهوم حجاب و عفاف است. لذا قانون عفاف و حجاب را با هم می آوریم. در صورتی که عفاف و حجاب دو مفهوم هستند. عفاف یک ارزش دینی و فطری است که در جوامع مختلف وجود دارد. اما حجاب یک هنجار است که نشانگر یک ارزش است.

وی گفت: دوگانگی هایی که در جامعه داریم، در مسئله حجاب است. آیا هر کس که نحوه پوشش او، از نظر ما مطلوب نبود، نسبت به عفاف نیز بی توجه است؟ خیر! هر کس که نسبت به حجاب بی توجه باشد، به این معنا نیست که نسبت به عفاف نیز بی توجه است. عفاف یک امر فراگیر و بدیهی است، اما حجاب اینگونه نیست. پس فکر نکنیم، اگر مشکل حجاب داریم، مشکل عفاف هم داریم.

روح افزا در ادامه گفت: من معتقد هستم که هر کس باحجاب است، حتما عفیف نیز است. اما کسی که حجاب را رعایت نمی کند، نمی توان گفت حتما عفت ندارد.

وی ادامه داد: بنده با این نظر آقای هاشمی که مبانی اعتقادی فرزندان ما در زمینه های مختلف دینی بروز دارد، موافقم. بخشی از این عدم رعایت حجاب، بخاطر عدم اطلاع اوست. شاید خود نداند که در این زمینه خاص مورد هجمه قرار گرفته است. اما این نمی تواند باشد که یک دختر مسلمان پایبند به احکام الهی، دستخوش یک نوع روابط غلط قرار گیرد. چراکه به این واسطه عفاف او نیز ضربه می بیند. عفاف، زمینه ساز پوشش است.

هاشمی در پاسخ به روح‌افزا بیان داشت: ابدا چنین تلازمی وجود ندارد. به طور مثال با وجود اعتقاد ما به روز جزا و بهشت و جهنم، چند درصد از ما مطابق هنجارهای دینی عمل می کنیم و از گناهان دوری می جوئیم؟

روح افزا در پاسخ با طرح این سوال که معنی تقید چیست؟، گفت: تقید یعنی من قید دارم که باید به بهشت بروم. اما با این حال گناه می کنم. این چه تقیدی است که در عمل خود را نشان نمی دهد.

در ادامه هاشمی بیان داشت: این مسئله در دو سطح مطرح است. ارزش ها پایبندی اعتقادی است و در مرحله ذهن و نظر است. اما هنجارها رویه های رفتاری را نشان می دهد.

وی افزود: تحقیقات میدانی نشان می دهد بالای 90 درصد مردم جامعه ما به مسئله بهشت و جهنم اعتقاد دارند. اما همین تحقیقات نشان می دهد، در مسائلی چون نماز خواندن، نماز جماعت و... این درصد کاهش می یابد. چون نماز یک رفتار است و همه کسانی که به یک ارزش پایبند هستند، قائل به یک رفتار نیستند. در حوزه عفاف و حجاب نیز اینگونه است. تقریبا در تمام جامعه از جمله میان جوانان این ارزش ذهنی وجود دارد؛ اما در حجاب خیر.

روح  افزا تاکید کرد: اگر همه جوانان ما به عفاف پایبند هستند، پس این جلسات بی فایده است. اما باید توجه داشت چه میزان از مردم ما این ارزش ها را عمل می کنند. باید دانست رفتارهای ما افکار ما را نیز می سازد. یعنی نوع پوشش بر فکر ما اثر می گذارد.

وی افزود: در بحث سبک زندگی نیز این مسئله خود را نشان می دهد. از طرفی فکر نیز رفتار را تعیین می کند. اگر فکر پاک و بکر است، چرا در رفتار خود را بروز نمی دهد. اگر فکر جوانان سالم است و عمل غلط سر می زند، پس یک جای این سیستم غلط است. هر تفکری باید خود را در رفتار نشان دهد. اگر ارزش ها در افکار ما جریان دارد، چرا در رفتارها جاری نیست؟

هاشمی در پاسخ به وی خاطرنشان کرد: در اینجا یک بحث علمی مطرح می شود. مردم ایران در حوزه اعتقادات دینی بین 90-98 درصد افراد معتقدی هستند. اما در رابطه با رفتار دینی این درصد کمتر می شود و بین رفتارها نیز تفاوت وجود دارد. رفتار بر تفکر اثر می گذارد. اما عمدتا این چنین است که نگرش مقدمه ای بر رفتار است. چون گرایشات ما را می سازند و آن نیز کنش ما را.

وی افزود: در یک ارزش هنجارهای مختلفی وجود دارد. در مورد پاکدامنی، همه توافق نظر دارند. مثلا شما شخصی را نمی شناسید که وقتی متهم به نقض عفاف شود، واکنشی نشان ندهد! حتی یک دزد نیز از دزد خواندنش فرار می کند. پس در این کنه دزدی یک ضدارزش است، او نیز معتقد است.

وی ادامه داد: البته واضح است که این میزان کافی نیست. اما باید دانست در همین بدیهیات اولیه نیز در مباحث خود مشکل داریم. باید ابتدا محل نزاع را مشخص کنیم. سپس به تغییر نگرش و رفتار برسیم. تغییر نگرش و رفتار تکنیک های علمی دارد و با روش های قهری نمی توان نتیجه گرفت.

در ادامه روح افزا در رابطه با اقدامات صورت گرفته در شورای عالی انقلاب فرهنگی پیرامون بحث عفاف و حجاب اظهار داشت: سند مهندسی فرهنگی و پیوست فرهنگی در شورا تصویب شده است. اما در عمل کار خاصی انجام نشده، تا این تغییر رفتارها حاصل شود. ما در یک تحقیقات میدانی علت اصلی دوستی های دختر و پسر قبل از ازدواج را بررسی کردیم.

وی گفت: اغلب آنها برای ازدواج دست به چنین رابطه ای می زدند و جالب آنکه اکثریت می گفتند در این رابطه، راست نمی گوئیم. برای آنکه می خواهیم خود را جور دیگری جلوه دهیم. این مسئله به بحران اجتماعی ای که برای جوانان درست کردیم، برمی گردد.

روح‌افزا افزود: ما برای جامعه اینطور تعریف کرده ایم که نفرات اول اجتماعی، نفرات اول کنکور و تحصیل کرده ها هستند. در صورتی که مگر چند نفر اول کنکور خواهیم داشت؟! همچنین است برای داشتن ماشین گران قیمت، خانه مستقل، زیبایی چهره و... . در واقع یک آرمانگرایی بسیار بالایی القا کرده ایم.

وی افزود: دیده شدن خوب است اما کجا باید دیده شویم تا امن دیده شویم؟ در رابطه با این مسائل با جوانان خود بحث نکرده ایم.

در ادامه هاشمی در پاسخ به این سوال که « آیا سند مهندسی فرهنگی توسط شما اجرایی شده است یا خیر؟» گفت: بخش قابل توجهی از آن پیش رفته است. سند دانشگاه اسلامی، سند مهندسی فرهنگ و ... داریم که البته مثل هر سندی دیگری قابل نقد است. اما نقاط مثبت فراوانی نیز دارد.

معاون فرهنگی وزارت علوم تاکید کرد: من اعتقاد ندارم که وضعیت فعلی وضعیت مطلوبی است. اما قویا هم اعتقاد دارم، که وضعیت تیره و تاری نیست. می توانیم روند خوبی را پیش گیریم و شاهد بهبودی وضعیت هستیم.

وی افزود: خیلی ساده انگارانه است که فکر کنیم، می توانیم با تذکر رفتارها را تغییر دهیم. تغییرات فرهنگی بسیار پیچیده تر از این حرف هاست. ما وقتی یک پروسه را می توانیم پیش ببریم که جلب مشارکت کنیم و همدلانه کار را جلو ببریم؛ نه صرفا از نگاه بالا به پائین.

هاشمی ادامه داد: من چندین بار گفته ام جوانی که در نظام شاهنشاهی تربیت یافت، توانست انقلاب به پا کند، به مراتب اولی جوانی که در نظام انقلاب اسلامی رشد کرده است، می تواند موفقیت های بزرگی رقم بزند. پس چرا آنقدر ناامیدانه سخن می گوئیم؟ این مشکل از نوع نگاه ما است که فکر می کنیم با خواندن دو روایت جامعه عوض می شود! پیامبر و امامان پله پله جامعه را تغییر دادند.

معاون فرهنگی وزارت علوم در پاسخ به این سوال که شما در وزارتخانه برای این مسئله چه اقداماتی انجام  داده اید، بیان داشت: در کرسی های آزاداندیشی سعی کردیم، زمینه را فراهم کنیم. گام بزرگی که برداشتیم این بود که خود آئین نامه را که مانع اصلی بود، اصلاح کردیم. این آئین نامه در شورای انقلاب فرهنگی مصوب شد و امروز در حال اجرای آن هستیم.

وی افزود: همچنین در بحث مشارکت سعی کردیم از همه گروه های دانشجویی با گرایشات مختلف در زمینه فرهنگ کمک بگیریم. البته بجز کسانی که راهشان از ما جداست. نگاه ما این است که تصدی گری در بحث فرهنگ را کم کرده و به سمت نظارت پیش برویم.

هاشمی اظهار داشت: در حوزه حجاب رفتارهای پلیسی و امنیتی جواب نمی دهد. باید راه درست را پیدا کرد. ما در مسئله حجاب، در حوزه فعالیت های علمی سفارش بررسی و مطالعه علمی این موضوع را به سه مرکز علمی دادیم و همایش های علمی متعددی نیز برگزار کرده ایم. همچنین برگزاری نمایشگاه های مد و لباس با جلسات متعدد فکری از اقدامات ما بوده است.

روح افزا در نقد عملکرد وزارت علوم در حوزه فرهنگ بیان داشت: نباید به بهانه کار فرهنگی کردن از تذکر دست بکشیم. ما برای تربیت هم نیاز به رفتار سلبی داریم و هم نیاز به رفتار ایجابی. متاسفانه تابحال هرچه کردیم، تنها رفتار سلبی بوده است.

وی افزود: اما از سوی دیگر اینکه فضا را باز بگذاریم تا افراد خود تشخیص دهند بدون ایجاد یک پس زمینه درست در آنها، نیز اشتباه است. اگر امروز بستر فرهنگی در دانشگاه های ما باز است و در عین حال راهنمایی و نظارت بر آنها داریم، این درست است.

این کارشناس مسائل فرهنگی افزود: ما امروز در قرت 21 باید برای جوانان خود اثبات کنیم دین به چه درد زندگی آنها می خورد. ما چه دفاعی برای کاربرد دین در زندگی امروز برای جوانان خود داریم؟ اینها مسائلی است که باید تبیین شود.

هاشمی در ادامه خاطرنشان کرد: بالاخره در جامعه اسلامی الزام به هنجارهای اسلامی امری طبیعی است. اما بحث این است که این امر چطور باید منتقل شود. ما فکر می کنیم باید از راه های علمی و فکری این مسئله را منتقل کرد. من معتقدم اغلب اساتید و دانشجویان ما می توانند در این مسئله با ما همراه باشند. اما اگر برخورد سلبی داشته باشیم، سبب بی اعتمادی می شود.