روزه در تابستان

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی بیرجندرسا، به نقل از رجا، چند سالیست که ماه مبارک رمضان مقارن با فصل تابستان شده است و واضح است که روزه گرفتن در تابستان با گرمای شدید و روزهای طولانی بسیار سخت است. اما فراموش نکنیم که در روزه‌داری آزمایش الهی نهفته است و آثار و برکات بسیاری دارد. درست است که در ماه مبارک رمضان، شیطان دست و پایش در غل و زنجیر است اما یادمان باشد که هوای نفس آزاد است و تلاش می‌کند که انسان در آزمایش الهی مردود شود. خالصانه خود را به خدا واگذاریم و از او بخواهیم که در روزه‌داری توفیقمان دهد و مراقب باشیم که تشنگی و گرما ما را از روزه گرفتن منصرف نکند که برکات زیادی را از دست می دهیم از یک سو و مستوجب عذاب می شویم از سوی دیگر. و هیچ چیز بالاتر و زیباتر از فرمانبرداری از حضرت احدیت نیست.

در این مقاله آیه‌ای که بواسطه آن روزه واجب شده است را بررسی می‌کنیم، تا با آیه روزه بیشتر و بهتر آشنا شویم .

«یا ایها الذین آمنوا كتب علیكم الصیام كما كتب على الذین من قبلكم لعلكم تتقون (بقره/183)؛ اى كسانى كه ایمان آورده‏اید روزه بر شما واجب شده همانطور كه بر اقوام قبل از شما واجب شده بود شاید با تقوا شوید.»

قرآن، روح ماه مبارك رمضان است كه در كالبد آن دمیده شده و ارزش و عظمت آن را چند برابر كرده است، قرآن قلب ماه مبارك رمضان است كه بدون این قلب و ضربان آن،‌ جوهره‌ی حقیقت در رگ‌های حیات معنوی روزه‌داران به جریان نمی‌افتد. قرآن بهار دل‌ها و ماه مبارك رمضان بهار قرآن است. بنابراین باید گفت كه بخش اعظم بركات ماه مبارك رمضان، در رابطه با قرآن است و در این ماه باید بذر فرامین نورانی قرآن را در مزرعه‌ی دل‌ها بكاریم، تا رشد و نمو كند و سرانجام میوه‌ی قرآن را در این ماه برای غذای روح برگیریم و قوت قلبمان را در پرتو بركات قرآنی این ماه، بیمه نماییم و چنین بهره‌برداری جز از راه انس حقیقی با قرآن بدست نخواهد آمد.

در آیه فوق واجب شدن یکی از فروعات دین، یعنی روزه مطرح شده است. و با لحنی تاكیدآمیز مى‌فرماید: «اى كسانى كه ایمان آورده‌اید روزه بر شما نوشته شده است آنگونه كه بر امتهایى كه قبل از شما بودند نوشته شده بود» (یا ایها الذین آمنوا كتب علیكم الصیام كما كتب على الذین من قبلكم).

از آنجا كه انجام این عبادت با محرومیت از لذائذ مادى و مشكلاتى، مخصوصا در فصل تابستان همراه است تعبیرات مختلفى در آیه فوق به كار رفته كه روح انسان را براى پذیرش ‍ این حكم آماده سازد.

‏خداوند بعد از جمله: "یا ایها الذین آمنوا كتب علیكم الصیام"، مساله وجوب روزه بر مسلمانان را خاطرنشان كرد، بلافاصله فرمود: "كما كتب على الذین من قبلكم" و فهمانید كه شما مسلمانان نباید از تشریع روزه وحشت كنید، و آن را گران بشمارید، چون این حكم منحصر به شما نبوده، بلكه حكمى است كه در امتهاى سابق نیز تشریع شده بود.(لعلكم تتقون)، یعنى علاوه بر این كه عمل به این دستور، همان فائده‏اى را دارد كه شما به امید رسیدن به آن ایمان آوردید، و آن، عبارت است از تقوا، و علاوه بر این، این عمل كه گفتیم در آن، امید تقوا براى شما هست، همچنان كه براى امتهاى قبل از شما بود. (المیزان، ذیل آیه)

اینگونه خطاب(اى كسانى كه ایمان آورده‏اید) به منظور توجه دادن مردم به صفت ایمانشان است، وگرنه مى‏فرمود: (اى مردم) لیكن خواست‏ بفهماند با توجه به این كه داراى ایمانید باید هر حكمى را كه از ناحیه پروردگارتان مى‏آید بپذیرید، هر چند كه بر خلاف و ناسازگار با عادات شما باشد.(المیزان، ذیل تفسیر آیه مربوطه)

و بلافاصله فلسفه این عبادت انسان‌ساز و تربیت آفرین را در یك جمله كوتاه، اما بسیار پرمحتوا چنین بیان مى‌كند: «شاید پرهیزكار شوید» (لعلكم تتقون).

پس از این آیه در می‌یابیم که روزه تاثیری جدی بر پرورش روح تقوا و پرهیزگارى در تمام زمینه‌ها و همه ابعاد وجودی انسان دارد.

از آنجا كه انجام این عبادت با محرومیت از لذائذ مادى و مشكلاتى، مخصوصا در فصل تابستان همراه است تعبیرات مختلفى در آیه فوق به كار رفته كه روح انسان را براى پذیرش ‍ این حكم آماده سازد.

خداوند سر صحبت را با مومنان با خطاب "یا ایها الذین آمنوا": اى مؤمنان، شروع می‌کند.

سپس بیان این حقیقت كه روزه اختصاص به شما ندارد، بلكه در امتهاى پیشین نیز بوده است.

و سرانجام بیان فلسفه آن و این كه اثرات پربار این فریضه الهى صد در صد عائد خود شما مى‌شود، آن را یك موضوع دوست داشتنى و گوارا مى‌سازد.

در حدیثى از امام صادق(علیه‌السلام) نقل شد كه فرمود: لذة ما فى النداء ازال تعب العبادة و العناء!: «لذت خطاب "یا ایها الذین آمنوا" آنچنان است كه سختى و مشقت این عبادت را از بین برده است!»( تفسیر مجمع البیان، ج 2، ذیل آیه)

روزه آثار فراوانى از نظر مادى و معنوى در وجود انسان مى‌گذارد، كه از همه مهمتر "بعد اخلاقى" و فلسفه تربیتى آن است .

از فوائد مهم روزه این است كه روح انسان را "لطیف"، و اراده انسان را "قوى"، و غرائز او را "تعدیل" مى‌كند.

روزه‌دار باید در حال روزه با وجود گرسنگى و تشنگى از غذا و آب و همچنین لذت جنسى چشم بپوشد، و عملا ثابت كند كه او همچون حیوان در بند اصطبل و علف نیست، او مى‌تواند زمام نفس سركش را به دست گیرد، و بر هوس‌ها و شهوات خود مسلط گردد.

در حدیثى از امام صادق(علیه‌السلام) نقل شده كه در مورد خطاب "یا ایهاالذین آمنوا" فرمود: لذة ما فى النداء ازال تعب العبادة و العناء؛ «لذت خطاب "یا ایها الذین آمنوا" آنچنان است كه سختى و مشقت این عبادت را از بین برده است!»

در حقیقت بزرگترین فلسفه روزه همین اثر روحانى و معنوى آن است، انسانى كه انواع غذاها و نوشابه‌ها را در اختیار دارد و هر لحظه که تشنه و گرسنه شده به سراغ آن مى‌رود، همانند درختانى است كه در پناه دیوارهاى باغ بر لب نهرها مى‌رویند، این درختان نازپرورده، بسیار كم مقاومت و كم دوامند اگر چند روزى آب از پاى آنها قطع شود پژمرده مى‌شوند، و مى‌خشكند اما درختانى كه از لابلاى صخره‌ها، در دل كوهها و بیابانها مى‌رویند و نوازشگر شاخه‌هایشان از همان طفولیت طوفانهاى سخت، و آفتاب سوزان، و سرماى زمستان است، و با انواع محرومیتها دست به گریبانند، محكم و با دوام و پر استقامت و سخت‌كوش و سخت جانند!

روزه نیز با روح و جان انسان همین عمل را انجام مى‌دهد و با محدودیتهاى موقت به او مقاومت و قدرت اراده و توان مبارزه با حوادث سخت مى‌بخشد، و چون غرائز سركش را كنترل مى‌كند بر قلب انسان نور و صفا مى‌پاشد خلاصه روزه انسان را از عالم حیوانیت ترقى داده و به جهان فرشتگان صعود مى‌دهد، جمله لعلكم تتقون (باشد كه پرهیزگار شوید) اشاره به همه این حقایق است .

پیامبر اکرم فرمود: هر كس رمضان را از روى ایمان و براى خدا و پاداش او، روزه بگیرد و به عبادت برخیزد، گناهان گذشته‏اش آمرزیده مى‏شود.(الأمالی للطوسی: 150/247، بحارالأنوار: 96/366/42 و ج 97/17/35.)

و نیز حدیث معروف الصوم جنة من النار؛ روزه سپرى است در برابر آتش دوزخ، اشاره به همین موضوع است.

در حدیث دیگرى از امام على(علیه‌السلام) مى‌خوانیم كه از پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) پرسیدند:

چه كنیم كه شیطان از ما دور شود؟ فرمود: الصوم یسود وجهه، و الصدقة تكسر ظهره، و الحب فى الله و المواظبة على العمل الصالح یقطع دابره، و الاستغفار یقطع وتینه؛ روزه روى شیطان را سیاه مى‌كند، و انفاق در راه خدا پشت او را مى‌شكند، و دوست داشتن به خاطر خدا، و مواظبت بر عمل صالح دنباله او را قطع مى‌كند، و استغفار، رگ قلب او را مى‌برد .(تفسیر نمونه، ذیل تفسیر آیه)

در نهج البلاغه به هنگامى كه امیر مؤمنان على(علیه‌السلام) فلسفه عبادات را بیان مى‌كند به روزه كه مى‌رسد چنین مى‌فرماید: والصیام ابتلاء لاخلاص الخلق؛ خداوند روزه را از این جهت واجب فرموده كه روح اخلاص در مردم پرورش یابد. (تفسیر نمونه، ذیل تفسیر آیه)

و نیز در حدیث دیگرى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) مى‌خوانیم: ان للجنة بابا یدعى الریان لا یدخل فیها الا الصائمون؛ بهشت درى دارد به نام "ریان" (سیراب شده) كه تنها روزه‌داران از آن وارد مى‌شوند. (تفسیر نمونه، ذیل تفسیر آیه)

مرحوم صدوق در "معانى الاخبار" در شرح این حدیث مى‌نویسد انتخاب این نام براى این در بهشت به خاطر آن است كه بیشترین زحمت روزه‌دار از ناحیه عطش است، هنگامى كه روزه‌داران از این در وارد مى‌شوند چنان سیراب مى‌گردند كه بعد از آن هرگز تشنه نخواهند شد.